Tip:
Highlight text to annotate it
X
Dziękuję Michael.
Muszę powiedzieć, że to była wspaniała debata, bardzo dobrze się bawiłem.
To bardzo dobry format dla debat.
Chciałbym podziękować Michaelowi, Deneshowi, Shaunowi i Ianowi
że pozwolili mi dołączyć do tego wydarzenia.
Wybaczcie, ale jestem przeziębiony.
Mam na pokładzie więcej leków na kaszel, niż jest to zalecane.
Jeśli więc w ciągu tej godziny zrobię coś bardzo dziwnego,
jak np. nawrócę się na chrześcijaństwo, będziecie wiedzieli, co się stało.
Jak wielu z was wie, spędziłem sporą ilość czasu argumentując,
że istnieje konflikt między religią i nauką.
Konflikt ten jest głęboki, nieunikniony i warto go brać poważnie.
I uważam, że nauka po prostu musi w tej dyskusji wygrać.
Prawda jednak jest taka,
że nauka ma do powiedzenia rzeczy na temat religii, które są znacznie bardziej zapalne
niż zwykle przyznajemy.
Zawsze wydawało mi się to bardzo dziwne,
że przedmiotem konfliktu między nauką a religią od ponad wieku jest temat ewolucji.
Dlaczego obchodzi ich właśnie ewolucja?
Owszem, w jej obliczu bibilijna wersja ludzkiego pochodzenia okazuje się fałszywa,
a zatem przez skojarzenie rzuca cień wątpliwości na resztę treści pisma świętego.
Jednak nic w naszym życiu codziennym nie ulegnie zmianie,
jeśli uznamy, szympans i człowiek posiadają wspólnego przodka.
Mogę zrozumieć, dlaczego ludzie religijni czują się nieswojo na myśl,
że nasi przodkowie robili to z przodkami szympansów,
i to nie tylko raz, a przez miliony lat.
Najwyraźniej potrzebowaliśmy miliona lat, żeby te szympansy wyrzucić z naszego układu.
Jest to wiec trochę zawstydzające.
Ale tak poza tym, trudno zrozumieć dlaczego komuś by na tym zależało?
Chcę dzisiaj powiedzieć o temacie znacznie bardziej drażliwym,
który jest drażliwy nawet dla wielu ateistów.
Jest to iluzja wolnej woli.
Chcę o tym mówić, ponieważ moim zdaniem
iluzoryczność wolnej woli jest faktem równie pewnym, jak istnienie ewolucji.
W przeciwieństwie do ewolucji, zrozumienie tej prawdy na temat ludzkiego umysłu
ma potencjał aby zmienić nasze poczucie moralnego dobra
i tego, czym może być sprawiedliwe społeczeństwo.
Temat wolnej woli dotyka niemal wszystkiego, na czym ludziom zależy.
Religię, politykę społeczną, prawo,
uczucie osobistego osiągnięcia,
emocje takie jak wina, duma i skrucha.
Tak wiele w ludzkim życiu zdaje się zależeć
od naszego wzajemnego postrzegania się jako świadomych sprawców
zdolnych do dokonywania wolnych wyborów.
Jeżeli więc społeczność naukowa kiedykolwiek ogłosiłaby, że wolna wola to iluzja,
co, jak sądzę, pewnego dnia będzie musiało się stać,
spowodowałoby to znacznie ostrzejszą wojnę kulturową, niż temat ewolucji.
Chciałbym podczas tego wykładu osiągnąć dwie rzeczy.
Chciałbym przekonać was, że wolna wola to iluzja.
Chciałbym więc podjąć wyzwanie, które podczas debaty rzucił Denesh.
Tak naprawdę to coś gorszego, niż iluzja -
to pomysł, któremu brak elementarnej spójności.
Rzekłbym, że nie da się opisać świata, w którym ta idea mogłaby być prawdziwa.
Jest ona nie tylko nieprawdziwa - trudno wydobyć z niej jakikolwiek sens.
Chciałbym was także przekonać,
że zrozumienie tej prawdy na temat ludzkiego umysłu ma znaczenie
i może ona zmienić sposób, w jaki postrzegamy moralność
i pytania o sprawiedliwość.
Popularne wyobrażenie wolnej woli zdaje się opierać o dwa założenia.
Pierwsze z nich, to że każdy z nas mógł zachować się w przeszłości inaczej, niż to zrobił.
Zostałeś strażakiem, choć mogłeś zostać policjantem.
Wybrałeś czekoladę, choć mogłeś wybrać wanilię.
Z pewnością wydaje się, że w takim właśnie świecie żyjemy.
Drugie założenie, to że to my jesteśmy świadomym źródłem naszych myśli i uczynków.
A zatem, iż twoje uczucie chęci zrobienia czegoś,
z grubsza stawnowi przyczynę tego, że to robisz.
Czujesz, że chcesz się poruszyć, po czym to robisz.
To TY to robisz.
Ty, świadomy świadek swojego życia.
Niestety wiemy, że oba te założenia są po prostu nieprawdziwe.
Pierwszy problem jest taki, że żyjemy w świecie przyczyn i skutków.
Myśląc o przyczynie i skutku nie da się powiedzieć,
"cała odpowiedzialność leży tutaj".
Łańcuch odpowiedzialności nie ma końca.
Albo nasza wola jest zdeterminowana przez wcześniejsze przyczyny,
długi łańcuch wcześniejszych przyczyn,
i nie jesteśmy za nie odpowiedzialni,
albo są one wynikiem przypadku,
i nie jesteśmy za nie odpowiedzialni,
albo też mamy do czynienia z jakąś kombinacją przypadku i determinizmu.
Zdaje się jednak, że żadna kombinacja nie daje nam wolnej woli, tak cenionej przez ludzi.
Wyobraźcie sobie typowego seryjnego zabójcę.
Jego decyzja, aby dokonać swe ostatnie morderstwo,
była zdeterminowany przez pewne wyderzenia neurofizjologiczne w jego mózgu,
które same z kolei były spowodowane przez inne przyczyny.
Złe geny, efekty rozwojowe nieszczęśliwego dzieciństwa,
nieprzespana noc z powodu alarmu samochodowego wyjącego na ulicy,
Takie wydarzenia poprzedzają każdą świadomą decyzję, aby działać.
Co zatem oznacza stwierdzenie,
że ów morderca dokonał przestępstwa ze swej własnej, wolnej woli?
Jeżeli to zdanie w ogóle cokolwiek znaczy,
musi impikować, że mógł zachować się inaczej.
Mógł oprzeć się impulsowi, by dokonać morderstwa,
albo mógł tego impulsu w ogóle nie czuć.
I to nie na bazie jakichś przypadkowych wpływów,
*** którymi nie miał żadnej świadomej kontroli,
ale dlatego, że był świadomym autorem swoich myśli i swojego działania.
Jednak problem polega na tym, że jak dotąd nikomu nie udało się opisać,
na jakiej zasadzie miałyby zachodzić mentalne i fizyczne zdarzenia,
aby twierdzenie o wolności miało sens.
Oczywiście kiedy zakładamy,
że przestępcy używający przemocy dysponują taką wolnością,
obwiniamy ich o ich działania.
Kiedy jednak spojrzymy na tę szerszą sieć przyczynowości,
podstawa, by orzekać o winie, zdaje się rozpływać.
Kiedy odrzucimy ciąg przyczyn sięgających dzieciństwa i dalej,
jego wina zdaje się zanikać.
Mówić, że zachowałby się inaczej...
że mógłby zachować się inaczej, gdyby tak postanowił,
to twierdzić, że żyłby w innym wszechświecie, gdyby tylko się w nim urodził.
Jakkolwiek odrażające nie byłoby dla mnie postępowanie takiej osoby,
muszę przyznać, że gdybym zamienił się z nim miejscami,
atom po atomie, po prostu stałbym się nim.
Nie ma żadnej dodatkowej części mnie,
która mogłaby oprzeć się impulsowi znęcania się *** niewinnymi ludźmi.
Nawet, jeśli wierzysz, że każdy z nas posiada nieśmiertelną duszę,
problem odpowiedzialności nadal pozostaje.
Nie mogę poczytywać sobie za zasługę, że nie posiadam duszy psychopaty.
Jeśli więc naprawdę byłbym na miejscu tej osoby,
gdybym miał jej jej geny, doświadczenie i identyczny mózg,
albo identyczną duszę, w identycznym stanie,
zachowałbym się tak jak on, z tych samych powodów.
Nikt nie wybiera swoich rodziców, ani społeczeństwa, w którym się rodzi.
Nikt nie wybiera wpływów, jakie kształtują rozwój jego układu nerwowego.
Jesteś nie bardziej odpowiedzialny za mikrostrukturę swojego mózgu,
niż jesteś odpowiedzialny za swój wzrost.
Zatem rola szczęścia w naszym życiu zdaje się decydująca.
Trzeba być wyjątkowym pechowcem, by mieć mózg i umysł psychopaty.
Jednak bardzo trudno jest uznać ten czynnik szczęścia,
ponieważ zdaje się on całkowicie destabilizować nasze poczucie moralności.
A jednak w niektórych okolicznościach, uznanie go przychodzi nam całkiem łatwo.
Wyobraźmy sobie, że wykryto u tego mordercy guza mózgu,
w cześci mózgu, która tłumaczyłaby jego agresywne impulsy.
Byłoby to w sposób oczywisty oczyszczające z winy.
Jest tylko ofiarą - postrzegamy go jako ofiarę swej biologii,
a nasze intuicje moralne zmieniają się automatycznie.
Twierdzę jednak, że guz mózgu to tylko wyjątkowy przypadek sytuacji,
gdzie zdarzenia fizyczne kształtują myśli i działania.
Gdybyśmy w pełni pojęli neurofizjologię mózgu mordercy,
byłoby to równie oczyszczające z winy, jak odnalezienie w nim guza.
Gdybyśmy widzieli nieubłaganą transkrypcję złych genów.
gdybyśmy widzieli jak genom tej osoby
i jej uwikłanie z innymi ludźmi, ideami i wydarzeniami w ciągu życia
wyrzeźbiły mikrostrukturę jej mózgu,
tak, aby gwarantowane było wytwarzanie agresywnych stanów umysłu i przemocy,
przypisywanie mu winy na nasz zwykły sposób staloby się bezpodstawne.
Jest to oczywiście problem, którego naukowcy i filozofowie są dobrze świadomi,
wielu z nich sądzi, że posiada argumenty, które pozwalaja nam utrzymać wolną wolę w grze,
nawet w świetle tych faktów.
Opowiem o nich za chwilę.
Chciałbym jednak zasugerować,
że problem z wolną wolą jest głębszy niż to,
jest głębszy niż kwestia przyczyny i skutku.
Większość ludzi uważa...
Problem polega na tym, że mamy subiektywne poczucie wolnej woli.
ale nie da się go nanieść na rzeczywistość fizyczną.
Będę argumentował,
że wolna wola nie odpowiada nawet żadnym subiektywnym faktom, które nas dotyczą.
Jeśli będziecie uważni w stosunku do waszego własnego doświadczenia, sami to zauważycie.
Będąc uważnym możesz zauważyć, że masz nie większy wpływ na to, co za chwilę pomyślisz,
niż na to, co za chwilę powiem.
Myśli po prostu pojawiają się w świadomości.
Podobnie jak moje słowa.
Co pomyślisz za chwilę?
Co za chwilę powiem?
Mógłbym za chwilę zacząć opowiadać, jak fajnym sportem jest narciarstwo biegowe.
Skąd to się wzięło?
Z waszego punktu widzenia, wzięło się to z nikąd.
To samo dzieje się jednak w prywatności waszego umysłu.
Wszyscy dokonaliście pewnego wysiłku, aby się tu znaleźć
i zostać dodatkową godzinę, aby, jak przypuszczam,
wysłuchać tego, co mam do powiedzenia na temat wolnej woli.
Ale jest także w waszych głowach głos, który cały czas coś mówi.
Nie zauważyliście?
Wiele z tego, co mówi, nie ma nic wspólnego z moim wykładem.
Usiłujecie podążać za moją linią myśli, ale istnieje konkurencja.
Nagle zaczynasz myśleć takie rzeczy jak:
"chyba powinienem przestać pić napoje dietetyczne".
Myśli po prostu pojawiają się w świadomości.
Nie tworzymy ich.
Aby to robić, musielibyśmy o nich myśleć zanim je pomyśleliśmy.
Jeśli nie możesz kontrolować swej następnej myśli
i nie wiesz jaka ona będzie zanim się nie wyłoni,
gdzie jest twoja wolność woli?
W tej chwili wiele z was myśli pewnie,
"o czym on, do cholery, gada?".
Oto, o czym mówię: tej myśli też nie wybraliście.
Wrócimy do tego później.
Oczywiście w pewnym sensie rzeczywiście myślimy nasze myśli, zanim je pomyślimy,
a przynajmniej robi to nasz mózg.
Wiele z tego myślenia to coś, co nigdy nie dociera do naszej świadmości.
Jesteśmy świadomi tylko drobnego ułamka informacji,
które w każdej chwili przetwarza nasz mózg.
Zauważamy ciągle zmiany w naszym doświadczeniu
w naszych myślach, nastrojach, wrażeniach i w zachowaniu,
ale jesteśmy całkowicie nieświadomi wydarzeń neurofizjologicznych,
które za nimi stoją.
Rozważcie na przykład wrażenie dotykania palcem nosa.
Spróbujcie.
Nie ma wstydu.
Kontakt wydaje się jednoczesny.
Wiemy jednak, że na płaszczyźnie mózgu taki nie jest,
wiemy, że sygnał z palca dociera do kory czuciowej po tym,
jak dotrze do niej sygnał z nosa.
I jest to prawda niezależnie od tego,
jak krótkie masz ramie, albo jak długi jest twój nos.
Jeśli macie ochotę na poważniejszy eksperyment,
możecie tego spróbować też z palcami u stóp.
Mózg ewidentnie poprawia rozbierzność czasową tych sygnałów przetwarzając je w pamięci,
a następnie przedstawiając pozorną jednoczesność na poziomie świadomości.
Zatem nasze doświadczenie teraźniejszości
jest całkiem dosłownie wspomnieniem teraźniejszości.
Nawet najprostsze świadome wrażenia budowane są na bazie nieświadomych mechanizmów,
nieświadomego przetwarzania, z którego zupełnie nie zdajemy sobie sprawy.
Nie trzeba dodawać,
że ta nieświadoma maszyneria zarządza także tym, co myślimy, czujemy i zamierzamy,
a nie tylko samą percepcją.
To właśnie tutaj koncepcjom wolnej woli i odpowiedzialności moralnej
zaczyna się robić ciasno.
Wiele osób demonstrowało już w laboratoriach,
że wybór określonego, wolicjonalnego zachowania można wykryć
kilka chwil, czasem sekund, zanim dana osoba stanie się świadoma, że dokonała wyboru.
Fizjolog Benjamin Libet dokonał tego w swym słynnym eksperymencie posługując się EEG,
jednak paradygmat ten był powtarzany przy użyciu fMRI,
a także bezpośrednich odczytów z kory podczas operacji.
W każdym z tych eksperymentów daje się ludziom bardzo proste zadania
wcisnąć lewy albo prawy przycisk,
poruszyć lewą albo prawą dłonią
i muszą oni w tym czasie obserwować zegar, i zdecydować,
kiedy po raz pierwszy stali się świadomi, że wybrali lewą lub prawą.
Kilka eksperymentów w ciągu paru lat wykazało,
że ludzie mogą to powtarzać ile razy chcą,
stają się świadomi podjęcia danej decyzji,
dokonują wyboru, a jednak skanując odpowiednią część mózgu,
eksperymentator wie ok. sekundę lub pół sekundy wcześniej,
zależnie od typu decyzji nawet kilka sekund,
jaka będzie decyzja, zanim wie o tym badany.
W świetle tych badań można zatem powiedzieć bez naukowej kontrowersji,
że na kilka chwil, zanim staniesz świadomy tego, co za chwilę zrobisz,
kiedy chcesz podjąć proste, zamierzone działanie,
w czasie, w którym zdajesz się być subiektywnie wolny,
aby zrobić to, co chcesz,
twój mózg już zadecydował, jaka to będzie czynność.
Stajesz się stopniowo świadomy tej decyzji jeszcze w czasie,
kiedy wydaje ci się, że dopiero ją podejmujesz.
Nie trzeba dodawać, jak trudno to pogodzić z konwencjonalnym wyobrażeniem wolnej woli,
ponieważ ta rozbieżność czasowa pokazuje,
że inni ludzie mogą wiedzieć, co zamierzasz zrobić,
zanim sam zdasz sobie z tego sprawę,
w czasie, kiedy wydaje ci się, że dokonujesz wolnego wyboru.
Prawda jest jednak taka...
Tak naprawdę wyciągnięto zbyt dalekie wnioski z tych badań.
Prawda jest taka, że nawet, gdyby nie było opóźnienia czasowego,
nawet, gdyby świadoma intencja była naprawdę jednoczesna
z jej podbudową neurofizjologiczną,
nadal nie byłoby miejsca na wolną wolę,
ponieważ nadal nie wiedziałbyś dlaczego robisz to, co robisz.
i znów, jest to fakt, który możesz u siebie zauważyć bezpośrednio.
Spróbujmy małego eksperymentu.
Pomyślcie o jakimś mieście, gdziekolwiek na świecie.
Możecie wybrać jakiekolwiek miasto, jakie zechcecie.
Oczywiście mogłem dokonać na was prymowania,
umiejętnie wplatając w wykład różne sugestie,
dzięki którym zwiększyłbym szanse, że pomyślicie np. o Las Vegas.
Zatem nie wybierajcie Vegas.
Wybierzcie miasto, jakiekolwiek miasto,
i zwróćcie uwagę, na czym polega ten świadomy proces.
Pierwszą rzeczą, jaką trzeba zauważyć -
nie sposób, abyście kiedykolwiek w życiu dokonali wyboru,
który byłby bardziej wolny, niż ten.
Macie wszystkie do wyboru wszystkie miasta na świecie,
a ja proszę was tylko, abyście wybrali jedno z nich.
Prawdopodobnie przyszło wam na myśl kilka miast,
skupcie się po prostu na jednym.
Wszyscy już wybrali?
Przykro mi to mówić, ale wszyscy wybraliście nie to miasto, co trzeba.
Nie pytajcie mnie, skąd to wiem, ale wiem.
Spróbujcie więc to zrobić jeszcze raz, zwracając uwagę na sam proces.
Wybierzcie inne miasto, inne niż to pierwsze.
Zauważcie, jakie to doświadczenie.
Ok.
Czy dostrzegliście jakieś dowody na istnienie wolnej woli?
Lepiej, abyśmy je tu odnaleźli,
bo jeśli nie będzie ich tutaj, to nie będzie ich nigdzie. Poszukajmy więc.
Na początek odrzućmy te wszystkie miasta,
których nazw nie znaliście, a zatem nie mogliście ich wybrać.
Nie moglibyście ich wybrać nawet, gdyby zależało od tego wasze życie.
W tym nie ma żadnej wolności.
Jest jeszcze wiele innych miast, których nazwy dobrze znacie,
ale które po prostu nie przyszły wam na myśl.
Na przykład nie przyszedł wam może do głowy Kair.
Dobrze wiecie, że Kair to miasto,
ale z jakichś powodów obwody związane z Kairem się nie uaktywniły.
Co do samej neurofizjologii, Kairu po prostu nie było w kartch.
Zastanówcie sie proszę teraz:
czy mogliście wybrać to, co nie przyszło wam na myśl?
Bazując na stanie waszego mózgu sprzed kilku chwil,
wybór po prostu nie mógł paść na Kair.
Gdzie w tym wolność?
Oczywiście jeśli jednak pomyślałeś o Kairze, możesz siebie uznać za geniusza.
Pomyśleliście pewnie o kilku miastach.
Powiedzmy, że pomyśleliście o Paryżu, Nowym Yorku i Tokio.
Poźniej zaś pomyślałeś: kocham Paryż, wybiorę Paryż.
A w ostatniej chwili: nie, nie - Tokio. Wybiorę Tokio.
Tego typu decyzje stoją za ideą wolnej woli.
Masz dwa lub więcej wyborów,
musisz się decydować na jeden z nich,
i jesteś tylko ty i twoje myśli,
nie ma żadnego nacisku ze świata zewnętrznego,
TY to robisz, jak się wydaje.
Kiedy jednak przyjrzeć się uważniej,
myślę, że zauważysz,
że po prostu nie możesz wiedzieć dlaczego wybrałeś to, co wybrałeś.
W tym wypadku, dlaczego wybrałeś Tokio, a nie Paryż.
Możesz mieć z tym związaną jakąś dodatkową historię,
możesz pomyśleć:
"jadłem wczoraj coś z kuchni japońskiej, przypomniałem to sobie, więc wybrałem Tokio."
Oczywiście wiemy z psychologii, że tego typu historie są często fałszywe.
Ilekroć ludzie są manipulowani w laboratorium,
zawsze opowiadają jakąś historię tłumaczącą dlaczego zrobili to, co zrobili,
i nigdy nie ma w tych opowieściach odniesienia do prawdziwych zmiennych,
które spowodowały, że zachowali się w dany sposób.
Możesz spowodować, żeby polubili jedną osobę, zamiast drugiej,
albo by chętniej wspólpracowali w grach ekonomicznych
po prostu dając im do ręki ciepły napój, zamiast zimnego,
i nigdy od nich nie usłyszysz,
że ich nastawienie wynikało z temperatury kubka, który trzymali w dłoniach.
Psychologia jest pełna dowodów wskazujących na to,
że jesteśmy bardzo kiepscy w ocenie przyczyn własnego działania.
Jednak nawet, jeśli masz w tej kwestii rację,
twój wybór Tokio rzeczywiście wynikał z tego,
że jadłeś wczoraj potrawę z kuchni japońskiej,
nadal nie możesz wyjaśnić, dlaczego przypomniałeś sobie ten fakt,
albo dlaczego to wspomnienie miało taki efekt.
Dlaczego efekt ten nie był przeciwny?
Dlaczego nie pomyślałeś:
"no tak, wczoraj jadłem coś Japońskiego, to przejdźmy teraz do czegoś nowego, wybierzmy Paryż"?
Warto w tym zauważyć,
że ty jako świadomy świadek swojego życia, nie dokonujesz tych decyzji.
Możesz tylko być ich świadkiem.
Subiektywnie nie bardziej wybrałeś miasto, na którym się zatrzymałeś,
niż gdybym ja wybrał je za ciebie.
Była więc ta pierwsza chwila - powiedziałem "wybierz miasto",
po czym przez chwilę miałeś w głowie pustkę i nic nie przychodziło ci na myśl,
a potem nazwy miast zaczęły być wynoszone ku świadomości
z powodów, którym nie możesz się przyjrzeć.
Nie możesz wybrać nazw miast, zanim ich nie pomyślisz.
To prawie tak, jakbym to ja mówił:
"Tel Aviv",
"Vancouver",
"Paryż",
a ty po prostu słyszysz słowa w swej świadomości.
Jeśli więc zwrócisz uwagę na to,
jak powstają myśli i intencje,
jak z chwili na chwilę dokonywane są decyzje,
sam zauważysz, że nie ma dowodów na istnienie wolnej woli,
że tak naprawdę samo nasze doświadczenie życia jest kompatybilne z prawdą determinizmu.
Ważne jest tu, aby zauważyć,
że argumenty, które przedstawiam przeciw wolnej woli,
nie zależą od materializmu filozoficznego
tzn. założenia, że rzeczywistość jest od samych podstaw fizyczna.
Oczywiście istnieją bardzo dobre powody, aby wierzyć,
że umysł jest u swych podstaw materialny,
z pewnością większość zdarzeń mentalnych jest wytworem zdarzeń fizycznych,
mózg jest układem fizycznym,
całkowicie podległym prawom natury.
Jednak nawet jeśli posiadamy dusze,
nawet, gdyby ludzki umysł był stworzony z materii duchowej, której nie rozumiemy,
nic w moich argumentach nie uległoby zmianie.
Nieświadome działania duszy dają ci nie więcej wolności,
niż nieświadoma neurofizjologia twojego mózgu.
Jeśli nie wiesz, co zrobi twoja dusza za chwilę,
to nie kontrolujesz swojej duszy.
Jest to oczywista prawda dla osób,
które zachowują się inaczej, niż by tego chciały.
Pomyślcie o tych wszystkich zaangażowanych chrześcijaninach,
którym przypadła dusza geja.
Zatem nie jest to żaden argument na obronę wolnej woli.
Jest to jednak prawda nawet wtedy,
kiedy zachowujesz się dokładnie tak, jak tego chciałeś w retrospektywie.
Dusza, która pozwala ci trzymać się twojej diety
jest tak samo tajemnicza, jak dusza,
która kusi cię plackiem z wiśniami na śniadanie.
Myślę, że można bezpiecznie powiedzieć,
że nikt nie broni wolnej woli dlatego,
że jest obiecująca jako abstrakcyna idea.
Wytrzymałość wolnej woli jako problemu filozoficznego, który potrzebuje rozwiązania,
wynika z faktu, że większość z nas czuje,
że w sposób wolny konstruujemy nasze myśli, intencje i działania,
nie ważne jak trudno odnaleźć w tym sens i logikę z perspektywy naukowej.
Zatem idea wolnej woli wyłania się z odczuwanego doświadczenia.
Jedyny filozoficznie poważny sposób,
aby bronić wolnej woli w świetle prawd naukowych,
jest stanowisko znane w środowiskach filozoficznych jako kompatybilizm.
Argumentacja ta wskazuje,
że wolna wola jest kompatybilna z determinizmem.
Kompatybiliści twierdzą, że dana osoba jest wolna tak długo,
jak jest ona wolna od zewnętrznego i wewnętrznego przymusu,
które powstrzymałby ją przed działaniem zgodnym z jej rzeczywistym pragnieniem i jej intencjami.
Jeśli więc człowiek chce popełnić morderstwo
i czyni tak z powodu tego pragnienia,
to jest to cała wolna wola, jakiej możemy potrzebować.
Jednak z moralnego i naukowego punktu widzenia,
wydaje się, że umyka tu coś ważnego.
Gdzie jest wolność w tym, że robimy coś zgodnie z naszą chęcią,
skoro chęci te są wytworem wcześniejszych przyczyn,
których to przyczyn nie możemy obejrzeć, ani tym samym wybrać,
i w tworzeniu których nie mieliśmy żadnego udziału?
Z mojego punktu widzenia kompatybilizm sprowadza się do sentencji:
"marionetka jest wolna dopóty, dopóki kocha swoje sznurki".
Kompatybiliści oczywiście kontrargumentują,
że nawet, jeśli nasze myśli są wytworem wcześniejszych przyczyn,
to nadal są to NASZE myśli i działania.
Wszystko, co zrobił albo o czym zadecydował twój mózg,
to coś, co zrobiłeś albo o czym zadecydowałeś ty.
W tym ujęciu fakt,
że nie zasze możemy być świadomi przyczyn naszych świadomych myśli i działań
nie neguje wolnej woli,
ponieważ nieświadoma neurofizjologia twojego mózgu to w takim samym stopniu część ciebie,
jak twoje świadome myśli.
W moim odczuciu to jest to taktyka typu "przynęty i przekręty".
Zamienia się tu psychologiczny fakt,
subiektywne doświadczenie bycia świadomym sprawcą,
na konceptualne rozumienie nas samych jako osoby.
Psychologiczna prawda jest taka,
że ludzie utożsamiają się z pewnym kanałem informacji w swoich świadomych umysłach
i czują, że mają *** nim kontrolę.
I mylą się w tej kwestii.
Kompatybilizm zaś przychodzi na to i mówi:
"prawdę mówiąc, jesteś czymś dużo więcej -
jesteś także sumą nieświadomych procesów zachodzących w twoim mózgu".
Ale to jest trochę jak twierdzenie,
że jesteśmy zrobieni z gwiezdnego pyłu.
Jest to oczywiście prawda,
ale nie czujesz się jak gwiezdny pył.
Wiedza, że jesteś gwiezdnym pyłem
nie prowadzi cię w twych moralnych intuicjach,
ani nie wpływa na nasz system sprawiedliwości.
Nie można szczerze przypisywać sobie autorstwa swoim nieświadomym procesom mentalnym.
Dokonujesz teraz niezliczonych "decyzji" za pomocą innych narządów, niż twój mózg.
Czy to ty produkujesz w tym momencie komórki czerwone tworzące twoją krew?
Miejmy nadzieję, że twoje ciało to robi,
ale jeśli postanowiłoby przestać, nie byłbyś odpowiedzialny za tą zmianę,
byłbyś jej ofiarą.
W twoim ciele jest więcej bakterii, niż komórek ludzkich.
90% komórek w twoim ciele to mikroby, jak E. Coli.
Należy do nich 99% genów funkcjonalnych w twoim ciele.
Nie czujesz się tożsamy z tymi stworzeniami.
A wiele z nich wykonuje niezbędne funkcje,
w pewnym większym sensie są tobą, ponieważ zależy od nich twoje dobre samopoczucie.
Zatem twierdzić, że jesteś odpowiedzialny za wszystko,
co dzieje się pod twoją skórą,
bo to wszystko jesteś ty,
oznacza twierdzenie, że nie ma absolutnie żadnej relacji do faktycznego doświadczenia,
przez które wolna wola w ogóle funkcjonuje jako problem filozoficzny.
Prawda jest taka,
że czujemy się autorami i zakładamy autorstwo naszych myśli i działań,
i że jest to iluzja.
Gdybym mógł wykrywać wszystkie wasze świadome myśli i intencje,
i następujące po nich zachowania
za pomocą skanera mózgu na kilka chwil, zanim stalibyście się ich świadomi,
bylibyście słusznie zszokowani,
ponieważ podważałoby to wasze poczucie,
że jesteście "pierwszym poruszycielem" w waszym życiu wewnętrznym.
Jak możemy być wolni jako świadomi sprawcy,
jeśli wszystkie nasze świadome intencje były spowodowane przez wydarzenia w naszym mózgu,
których nie zamierzaliśmy wykonać i *** którymi nie mieliśmy kontroli?
Nie możemy.
A zatem co to oznacza?
Zacznijmy od tego, czego to nie oznacza.
To, że nasze decyzje są zależne od wcześniejszych przyczyn, nie oznacza,
że nasze decyzje nie mają znaczenia.
Ludzie często mają na ten temat błędne wyobrażenie,
myląc determinizm z fatalizmem.
Myślą:
"skoro wszystko jest zdeterminowane, dlaczego w ogóle mam coś robić,
zamiast usiąść i patrzeć, co się dalej wydarzy?"
Usiąść i patrzeć, co się dalej wydarzy, to także wybór, który ma swoje konsekwencje.
Jest to coś, co bardzo trudno zrobić -
spróbujcie tylko zostać w łóżku przez cały dzień i czekać, aż coś się wydarzy.
Bardzo szybko poczujecie pragnienie, aby wstać i coś zrobić,
a opieranie się temu impulsowi będzie wymagało większego wysiłku,
niż poddanie się mu.
Nie robić nic szybko staje się trudniejsze,
niż podjęcie jakiegoś działania.
Nie możesz więc po prostu wystąpić z tego strumienia wyborów i wysiłków.
Wybór i wysiłek jest po prostu częścią łańcucha przyczynowego życia.
Gdybym nie postanowił napisać książki o wolnej woli,
nie napisałaby się sama.
Zatem wysiłek, dyscyplina i siła woli
stanowią rzeczywiste stany przyczynowe w mózgu,
które wywołują określone zachowania i ich wpływ na świat.
Zatem wybory, których dokonujemy w życiu, rzeczywiście są tak ważne,
jak większość sądzi,
ale kolejny wybór, którego dokonasz,
zrodzi się z gęstwiny wcześniejszych przyczyn,
których nie możesz widzieć i których nie powołałeś do istnienia.
Zatem choć prawdziwe jest stwierdzenie,
że dana osoba mogła się w przeszłości zachować inaczej, gdyby tak postanowiła,
wcale nie daje to nam takiej wolnej woli, jakiej większość ludzi zdaje się pragnąć.
Bo z perspektywy twojego świadomego umysłu
jesteś nie bardziej odpowiedzialny za następną rzecz, jaką pomyślisz,
a tym samym zrobisz,
niż jesteś odpowiedzialny za to, że się urodziłeś.
Nie zbudowałeś swojego umysłu.
A moment, w którym wydaje ci się, że go budujesz -
kiedy uczysz się nowej umiejętności,
albo kiedy się w czymś doskonalisz,
jedyne narzędzia, jakimi dysponujesz, to te,
które odziedziczyłeś z przeszłości.
Ani przez chwilę nie próbuję tu zasugerować,
że o wszystko, co poszło źle w naszym życiu powinniśmy obwiniać naszych rodziców
i nie robić nic.
Zmiana samego siebie jest możliwa.
Z mojego punktu widzenia,
postrzeganie siebie samego jako otwarty system,
otwarty na miriady wpływów,
sprawia, że zmiana jest tym bardziej możliwa.
W żadnym wypadku nie jesteście skazani aby być tym, kim byliście wczoraj.
W rzeczywistości nawet nie możecie nim być.
"Ja" to proces.
To dzięki temu rozwój jest możliwy.
"Ja" nie jest istnieniem stabilnym.
Jednak z perspektywy subiektywności,
rozwój naszego życia to proces z gruntu tajemniczy.
Nikt z nas nie wie, jak to się stało,
że jesteśmy teraz tym, kim jesteśmy.
Nie wiemy też, co się wydarzy za chwilę, na naprawdę żadnym poziomie.
Nie wiemy, co za chwilę będziemy myśleć i czuć.
Dla niektórych z was może to brzmieć strasznie,
ale uważam, że rozpoznanie tego faktu może być całkiem wyzwalające.
Chwila obecna jest tajemnicą.
Nie ważne ile wiesz o świecie, chwila obecna nadal jest tajemnicą.
W każdej chwili po prostu odkrywasz, czym jest twoje życie.
Możesz myśleć, że coś robisz, ale znów -
nie wiesz, co będziesz robić za chwilę.
Zatem nasze wybory mają znaczenie,
i oczywiście istnieją ścieżki, by dokonywać tych mądrzejszych.
Nie sposób powiedzieć, jak bardzo rozmowa ze sprytną osobą może cię zmienić.
Nie możemy jednak wybierać jakich wyborów dokonujemy w życiu.
Kiedy zaś wydaje się, że wybieramy pewne wybory,
na przykład nie mogąc się zdecydować na jedną z dwóch możliwości,
nie wybieramy tego, co wybierzemy, kiedy coś wybieramy.
Cofając się po tym łańcuchu, dotrzemy do ciemności.
Musimy wykonać pierwszy krok, albo ostatni, z powodów, które są subiektywnie tajemnicze.
A zatem myśleć: "mogłem postąpić inaczej",
oznacza po prostu myśleć:
"mogłem postąpić inaczej dopiero po tym, jak już zrobiłem to, co zrobiłem."
Zatem to, co zrobię za chwilę, pozostaje tajemnicą,
która jest w pełni zdeterminowana przez poprzeni stan wszechświata.
Zaś prawa natury, włączając wszelki wpływ przypadku,
mechaniki kwantowej albo inne,
mechanika kwantowa nie daje wolnej woli.
Deklarować w tym kontekście swoją wolność,
to po prostu powiedzieć trochę innymi słowami:
"nie wiem, dlaczego to zrobiłem, ale nie przeszkadza mi, że się tak stało".
Z mojego doświadczenia wynika,
że ludziom naprawde trudno jest to zaakceptować.
Pomyślcie po prostu o kontekście,
w którym dokona się wasza następna decyzja.
Decyzja dowolnego rozmiaru - czy się ożenić,
czy iść na studia,
czy założyć czerwoną czy niebieską koszulę,
cokolwiek, o czym tylko można zadecydować.
Nie wybierałeś sobie rodziców.
Nie wybierałeś sobie genów.
Nie decydowałeś, w jakie będziesz wchodził interakcje
ani tego, jaki będą one miały na ciebie wpływ,
wszystkich zdarzeń i rozmów,
tego, z jakimi ideami miałeś kontakt w ciągu swego życia.
Gdzie w tym wolność?
Tak, jesteś wolny by robić to, co zechcesz - nawet teraz.
Ale skąd się biorą twoje chęci?
Wróćmy do kwestii, którą podniosłem na początku wykładu,
gdyż istnieje duża obawa,
że każda szczera dyskusja na temat przyczyn ludzkiego zachowania
zdaje się nie pozostawiać wiele miejsca na odpowiedzialność moralną.
Sąd najwyszy w USA orzekł w jednym z wyroków,
że determinizm jest niekompatybilny
albo raczej niespójny z zasadami tworzącymi nasz system sprawiedliwości.
Wolna wola stanowi uniwersalny i trwały fundament naszego systemu prawnego.
Zatem idea wolnej woli ma naprawdę praktyczne zastosowanie w naszym świecie.
To nie jest dyskusja tylko akademicka.
Problem polega na tym,
że jeśli zaczniemy postrzegać ludzi jako wzorce aktywności swoistej "neuronalnej pogody",
zdaje się, że trudno jest w tej sytuacji wyciągnąć jakiś sens
z takich pojęć jak słuszne i niesłuszne zachowanie, czy dobro i zło.
Uważam, że na szczęście możemy zachować bardzo silne poczucie moralności
i efektywny system sprawiedliwości
bez okłamywania sie co do przyczyn ludzkiego zachowania.
Co potępiamy u ludzi najbardziej?
Zarówno moralnie, jak i prawnie.
Jest to świadoma intencja czynienia krzywdy.
Dlaczego świadoma intencja prześladowania innej osoby jest tak karygodna?
Świadomość zdaje się miejscem, gdzie aktywna jest większa część twojego umysłu.
Uczestniczą w niej globalne własności twojego umysłu.
Świadomość to miejsce, gdzie twoje wierzenia, pragnienia, uprzedzenia i cele spotykają się.
Świadome działanie z premedytacją mówi o nas najwięcej,
a także o tym, co możemy zrobić w przyszłości.
Jeśli zdecydujesz się zabić swojego sąsiada
po tygodniach przygotowań w bibliotece
i narad ze swoimi znajomymi,
wówczas zabicie sąsiada naprawdę wiele o tobie mówi.
Problem polega jednak na tym,
że nie jesteś jedyną, niezależną przyczyną swoich działań.
W końcu sam siebie nie stworzyłeś.
Chodzi o to, że - jakikolwiek tego powód - posiadasz umysł mordercy.
Koniec końców nie jesteś odpowiedzialny, że masz taki umysł.
Kiedy się przyjrzeć dokładniej, okazuje się, że nie jesteś za to nawet częściowo odpowiedzialny.
Tak samo jak Grizzly nie jest odpowiedzialny za to, że urodził się Grizzlym.
Jednak niedźwiedź naprawdę jest niedźwiedziem, i naprawdę cię zje.
Jeżeli masz go przed sobą na parkingu, warto się tym przejąć.
Możesz to jednak zrobić nie przypisując mu wolnej woli.
Możesz mu jej nie przypisywać nawet, kiedy podjąłeś już samoobronę.
Oczywiście niektórzy przestępcy są bardziej niebezpieczni, niż niedźwiedzie.
Musimy ich zamykać na bardzo długi czas,
w wielu wypadkach na zawsze, aż do końca ich życia,
aby upewnić się, że nas nie skrzywdzą.
Moralne tego uzasadnienie jest zupełnie proste - każdemu tak będzie lepiej.
Jednak to, co przestaje mieć sens w tym ujęciu, to zasada odpłaty [za winy].
Nie wymagamy by niedźwiedzie odpłacały za swe winy.
Pomysł karania ludzi dlatego, że na to zasługują, nie ma zbyt wiele sensu.
Twierdzę jednak, że pozbycie się iluzji wolnej woli
pozoli nam się skupić na rzeczach, które naprawdę mają znaczenie -
unikanie krzywdy, szacowanie ryzyka, zniechęcanie do przestępstwa.
Na wszystkich tych zmiennych, które decydują o ludzkim dobrobycie.
Nie twierdzę więc, że wszyscy są niewinni z powodu swej niepoczytalności
i powinniśmy opróżnić więzienia.
Jest wyraźna różnica między działaniem zamierzonym i niezamierzonym.
Jest różnica w odpowiedzialności moralnej,
jakiej możemy wymagać od osoby dorosłej i od dziecka.
Nie potrzebujemy jednak wolnej woli, aby te różnice zachowały swój sens -
odnoszą się one do globalnych własności poszczególnych umysłów
oraz tego, czego możemy od nich w sposób racjonalny oczekiwać w przyszłości.
Mamy w tym kraju trzynastolatów skazanych na dożywocie.
Wyroki te nie są oparte na stwierdzeniu, że rehabilitacja jest w ich wypadku niemożliwa,
ale na tym, że pewien sędzia poczuł, że naprawdę zasługują na taką karę.
Byli prawdziwym źródłem swojego zachowania.
Sądzę, że pewne intuicje moralne zaczynają się rozluźniać,
kiedy zaczynamy dostrzegać ten szerszy obraz przyczynowości.
Kiedy zdajemy sobie sprawę, że nawet najbardziej przerażający ludzie
są w istotnym sensie pechowcami, że są tym, kim są,
logika nienawiści do nich, zamiast logiki obawy przed nimi, zanika.
Raz jeszcze - jest to prawda nawet, jeśli wierzysz,
że wszyscy posiadają nieśmiertelną duszę.
Każdy, kto urodził się z duszą psychopaty, jest wyjątkowym pechowcem.
Zatem jedną z konsekwencji takiego postrzegania świata jest to,
że ogranicza naszą nienawiść, co - koniec końców - jest czymś bardzo dobrym.
Pogłębia też empatię i współczucie.
Weźmy jednego z najgorszych ludzi, jaki kiedykolwiek żył.
Moim obecnym kandydatem jest najstarszy syn Saddama Husseina, Uday Hussein.
To naprawdę tak zła i odrażająca postać, jak tylko mogę pomyśleć.
To człowiek, który widząc wesele w Bagdadzie,
wpadał na nie ze swymi bandytami i gwałcił pannę młodą.
W niektórych wypadkach torturował ją, a na końcu zabijał.
Zrobił to więcej, niż raz.
Nie mógł być pojmany i fakt, że go zabiliśmy, uważam za coś bardzo dobrego.
O ile nie jesteś absolutnym pacyfistą,
musisz przyznać, że właśnie od tego mamy broń.
By zabijać takich ludzi, jak Uday Hussein.
Kiedy jednak cofnąć się w historię jego życia...
pomyślcie o nim jako 4-letnim chłopcu.
Mógł być dziwnym, strasznym dzieckiem,
istnieją psychopatyczne dzieci,
był jednak również dzieckiem bardzo pechowym.
Jego ojcem był Saddam Hussein.
Ile większego można mieć pecha?
Był 4-letnim chłopcem skazanym, aby stać się psychopatą, Uday Husseinem.
Gdybyśmy mogli zainterweniować w dowolnym punkcie jego życia,
w wieku 4, 5, 6 albo 7 lat,
i pomóc mu,
byłaby to rzecz właściwa, a współczucie byłoby tu słuszną motywacją.
Zwracam więc uwagę - jest to sposób, dzięki któremu możemy odczuwać współczucie
nawet wobec najgorszych ludzi, jacy kiedykolwiek żyli.
Ironicznie, odwołując się do wątpliwości Dinesha,
jeśli chcesz być jak Jezus i kochać swoich wrogów,
a przynajmniej nie darzyć ich nienawiścią,
można to osiągnąć biorąc pod uwagę szerszy, naukowy obraz przyczynowości.
Nie twierdzę, że byłoby łatwo przyjąć tę perspektywę,
gdybyś ty lub ktoś, kogo kochasz, stał się ofiarą brutalnego przestępstwa.
To zupłnie naturalne, aby nienawidzić osobę, której jesteś ofiarą.
Mówię jednak o tym, jak moglibyśmy postrzegać świat w bardziej neutralnych chwilach -
a to właśnie wtedy tworzymy naukę i politykę.
Aby zobaczyć, jak bardzo musiałyby się zmienić nasze moralne intuicje,
wyobraźcie sobie co by się stało, gdybyśmy mieli lek na ludzkie zło.
Gdybyśmy w pełni zrozumieli psychopatię, jej podłoże neuronalne i moglibyśmy ją leczyć.
Na potrzebę argumentu wyobraźcie sobie,
że lek ten jest trywialnie łatwo podać, jest bezpieczny i bezbolesny,
można go po prostu wrzucić do pożywienia.
Zatem całe zło sprowadza się teraz do złego odżywiania.
Wyboraźcie sobie, że ten lek na zło istnieje.
Wyobraźcie sobie logikę moralną, przez którą nie dajemy mordercy owego leku,
ponieważ stanowi to część jego kary.
To nie ma żadnego sensu.
Wyobraźcie sobie, że wstrzymujemy się przed operacją na osobie z guzem mózgu,
kiedy wiemy, że ten guz jest powodem jego agresywnego zachowania.
Wstrzymujemy ją jako element kary. To nie ma sensu.
Pokazuje to jak sądzę, że potrzeba odpłaty
to artefakt naszej ignorancji co do prawdziwych przyczyn ludziego zachowania.
W konkluzji prowdzi mnie to do tematu religii.
Gdyż oczywiście "boska sprawiedliwość" sprowadza się wyłącznie do idei odpłaty.
Religie takie jak chrześcijaństwo czy islam polegają całkowicie na pojęciu wolnej woli
i jest tak nieprzypadkowo.
To jedyna odpowiedź, jaką te religie dały na problem zła.
"Dlaczego dobry Bóg miałby pozwolić nazistom zabijać miliony niewinnych ludzi?"
Bóg w swej wszechwładnej dobroci nie mógł zainterweniować, bo ludzie mają wolną wolę.
To typowa historyjka.
Oczywiście to nie wyjaśnia całej reszty katastrof,
jak tsunami czy epidemie...
ale to najlepszy argument, jaki mają ludzie religijni,
aby usprawidliwiać boską moralność - w przeciwnym razie byłaby moralność psychopaty.
Wolna wola nadaje także sens idei grzechu.
Religie mówią nam, że to grzech usprawiedliwia wieczną karę w życiu pozagrobowym.
Właśnie dlatego w moim mniemaniu jest to matka wszystkich wojen kulturalnych.
To właśnie tutaj nauka odbiera pole religii.
Przypomnijmy sobie ogólny obraz:
wszyscy odziedziczyliśmy grzech pierworodny,
ponieważ Adam i Ewa sami w sposób nieodpowiedni użyli swej wolnej woli.
Od tamtego momentu na całe eony Bóg zaprzestał nas prowadzić,
po czym napisał kilka książek na różnym poziomie,
przepełnionych plotkami o starożytnych cudach,
i pociąga nas do odpowiedzialności za każde najmniejsze zwątpienie w jego istnienie,
jakie może się nam przydarzyć, bazując na tych książkach.
Zrobił nam jednak pod górkę obdarzając nas rozumem
i, co dziwne, zdolnością pisania lepszych książek, niż te, które podobno sam napisał.
i to nas obwinia się za odejście od niego.
Jesteśmy źródłem naszego zwątpienia z naszej własnej, wolnej woli.
To ja jestem samowystarczalną przyczyną mojego braku wiary.
I znowu, wydaje się, że to nie tyle nieprawdziwe,
co że nawet nie sposób opisać wszechświat, w którym coś takiego mogłoby być prawdą.
Wierzenia są efektem wcześniejszych przyczyn,
zdeterminowanych albo przypadkowych.
Po prostu nie da się ustawić tych pokręteł tak,
abyś to ty stał się ostateczną przyczyną swoich wierzeń.
Zatem bez wolnej woli...
pogląd monoteistycznych religii
o wiecznej boskiej sprawiedliwości
odsłania swoje prawdziwe oblicze:
sadystyczny i całkowicie obłąkany obraz świata.
Ironicznie, jednym z lęków ludzi religijnych jest - słyszymy to w kółko -
że pełne naukowe zrozumienie człowieka doprowadziłoby do naszej dehumanizacji.
Uważam, że przeciwnie - ono nas humanizuje.
Co mogłoby być bardziej dehumanizujące, niż pogląd,
że większość ludzi przez większość czasu,
jako że zrodzili się w złym miejscu,
ze złych rodziców, ze złą biologią,
wystawieni na złe wpływy intelektualne,
są mimo wszystko bezpośrednio odpowiedzialni za fakt, że nie wierzą w Boga,
albo że wierzą w złego Boga,
przez co zasługują, aby płonąć w ogniu przez wieczność.
Zamykając więc,
chciałbym powrócić do naszego bezpośredniego doświadczenia, świadomości.
Mówi się, że wolna wola stawia nas przed tą niezwykłą tajemnicą
- z jednej strony wiemy, że ją mamy,
z drugiej zaś nie możemy jej umieścić nigdzie w świecie.
I znów - myślę, że jest to znak naszej dezorientacji.
Problem nie polega tylko na tym, że wolna wola nie ma sensu obiektywnie,
subiektywnie również nie ma sensu.
Nie tylko nie jesteśmy tak wolni, jak sądzimy.
Wcale nie czujemy się tak wolni, jak sądzimy.
Zatem uważam, że iluzja wolnej woli sama w sobie jest iluzją.
Nie ma żadnej iluzji wolnej woli.
Mysli i intencje po prostu powstają w umyśle.
Co innego miałyby robić?
Niektórzy z was mogą pomyśleć, że brzmi to bardzo przygnębiająco.
Zdaje się, że ta idea coś nam odbiera.
Owszem - odbiera nam egocentryczny pogląd na życie.
Uważam jednak, że może to być niesłychanie wyzwalające.
Nie jesteśmy tak naprawdę oddzieleni.
Jesteśmy z sobą powiązani,
oraz z naszą przeszłością i historią.
Jesteśmy częscią systemu, zatem to, co robimy, ma znaczenie.
Nie możesz przypisywać sobie zasługi, że posiadaniasz jakieś talenty,
ale jest ważne, abyś ich używał.
Nie można cię naprawdę obwiniać za twoje słabości,
ale jest ważne, abyś je naprawiał.
Zatem koniec końców duma i wstyd nie mają za wiele sensu.
Ale i tak nie mieliśmy z nimi za wiele zabawy.
Są to oddzielone emocje.
To, co ma sens, to zaangażowanie poprawę bytu,
w ulepszanie życia swojego i innych,
miłość i współczucie mają sens.
Oczywiście nic z tego, co powiedziałem,
nie ogranicza wartości wolności politycznej, albo wolności społecznej.
Pistolet przystawiony do głowy nadal stanowi problem, który warto naprawiać,
nieważne, skąd biorą się intencje.
Jednak pomysł,
że jako istoty świadome jesteśmy dogłębnie odpowiedzialni za charakter naszych umysłów,
po prostu nie daje się przenieś na rzeczywitość.
Jeśli chcemy, aby prowadziła nas rzeczywistość,
a nie fantazje naszych przodków,
sądzę, że nasze poglądy na ten temat muszą się zmienić.
Dziękuję bardzo.