Tip:
Highlight text to annotate it
X
To jest ESOcast!
Najnowsze badania naukowe oraz codzienna praca w ESO,
Europejskim Obserwatorium Południowym,
eksplorowanie najdalszych granic z naszym gospodarzem Dr J a.k.a dr Joe Liske.
Cześć, witam w specjalnym odcinku ESOcast.
Zbliżając się do 50. rocznicy ESO w październiku 2012 r.
zaprezentujemy osiem specjalnych odcinków
ukazujących pierwsze 50 lat eksplorowania nieba południowego przez ESO.
Sokoli wzrok
Większe jest lepsze – przynajmniej gdy mowa o lustrze teleskopu.
Większe lustra muszą być grubsze, aby nie deformowały się pod własnym ciężarem.
Jednak duże lustra bez względu na to jak grube i ciężkie są i tak się odkształcają.
Jak rozwiązać ten problem? Za pomocą lekkich luster i magicznej sztuczki zwanej aktywną optyką.
ESO było pionierem tej technologii już w późnych latach 80 XX wieku,
gdy wybudowało Teleskop Nowej Technologii (NTT).
A to jest najnowocześniejsze narzędzie astronomiczne.
Lustra teleskopu Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) mają średnice po 8,2 metra...
... lecz ich grubość to tylko 20 centymetrów.
Oto magiczna sztuczka:
komputerowo kontrolowany system wspomagający dba o to,
aby lustra przez cały czas utrzymywały pożądany kształt z dokładnością do nanometra.
Teleskop VLT jest dumą ESO.
Cztery identyczne teleskopy, współpracujące na szczycie Cerro Paranal, w północnym Chile.
Wybudowane w późnych latach 90. XX wieku,
zapewniają astronomom najlepsze dostępne technologie.
Na środku pustyni Atakama ESO stworzyło raj dla astronomów.
Naukowcy przebywają w La Residecia,
domu dla gości, wybudowanym częściowo pod powierzchnią
jednego z najsuchszych miejsc na planecie.
Wewnątrz domu znajdują się bujne palmy, basen i ... pyszne chilijskie słodycze.
Oczywiście,
unikalną częścią teleskopu VLT nie jest basen,
ale wyjątkowy widok na Wszechświat.
Bez cienkich luster i aktywnej optyki VLT nie mógłby powstać.
To jednak nie wszytko.
Gwiazdy wydają się rozmazane nawet gdy obserwowane są przez najlepsze i największe teleskopy.
Jaki jest tego powód? Ziemska atmosfera zaburza zdjęcia.
Wykorzystajmy kolejną magiczną sztuczkę: optykę adaptatywną.
Na Paranal, wiązki laserowe wystrzeliwane są w nocne niebo aby stworzyć sztuczne gwiazdy.
Czujniki wykorzystują te gwiazdy do mierzenia zakłóceń atmosferycznych.
Setki razy na sekundę
obraz jest poprawiany przez odkształcalne lustra sterowane przez komputer.
Efekt końcowy? Wpływ turbulentnej atmosfery jest całkowicie usuwany.
Spójrz jaka różnica!
Droga Mleczna to ogromna galaktyka spiralna.
W jej centrum – 27 000 lat świetlnych stąd –
Leży zagadka, którą Bardzo Duży Teleskop (VLT) pomógł rozwiązać.
Masywne chmury pyłu utrudniają dostrzeżenie jądra Drogi Mlecznej.
Kamery czułe na podczerwień mogą zajrzeć przez pył
i odsłonić to co się za nim znajduje.
Przy pomocy adaptatywnej optyki ukazują dziesiątki olbrzymich, czerwonych gwiazd.
Na przestrzeni lat można dostrzec ruch tych gwiazd!
Obiegają niewidzialny obiekt w samym środku Drogi Mlecznej.
Ruch tych gwiazd sugeruje, że niewidzialny obiekt musi być ekstremalnie masywny.
Jest to monstrualna czarna dziura o masie 4,3 miliony razy większej niż masa naszego Słońca.
Astronomowie obserwowali nawet błyski z obłoków gazu
spadających na czarną dziurę.
To wszystko ujawniła moc optyki adaptatywnej.
Tak więc cienkie lustra i optyka aktywna umożliwiają budowanie gigantycznych teleskopów.
Natomiast optyka adaptatywna niweluje wpływ turbulencji atmosferycznych,
dostarczając nam ekstremalnie ostrych obrazów.
Jadnak nie skończyliśmy z magicznymi sztuczkami.
Jest jeszcze trzecia. Nazywa się interferometrią.
Teleskop VLT składa się z czterech teleskopów.
Wspólnie działają jak wirtualny teleskop o średnicy 130 metrów.
Światło zebrane przez pojedyncze teleskopy jest przesyłane przez tunele
do podziemnego laboratorium.
Tutaj fale świetlne są łączone za pomocą metrologii laserowej i skomplikowanych tuneli opóźniających.
W efekcie otrzymujemy zdolność zbiorczą światła z czterech 8,2 metrowych luster,
oraz sokoli wzrok teleskopu tak wielkiego, jak 50 kortów tenisowych.
Cztery pomocnicze teleskopy czynią tę sieć bardziej elastyczną.
Mogą wydawać się malutkie w porównaniu z czterema gigantami.
Jednak posiadają lustra o średnicy 1,8 metra.
Są większe niż te, które sto lat temu posiadały największe teleskopy na świecie!
Interferometria optyczna to pewnego rodzaju cud.
Gwiezdna magia odprawiana na pustyni.
Rezultaty są imponujące.
Wykorzystanie interferometrii w pracy teleskopu VLT pozwala dostrzec 50 razy więcej szczegółów
niż jest to możliwe za pomocą teleskopu Hubble'a.
Metoda ta pozwala nam na przykład przyjrzeć się tak zwanemu wampirzemu układowi podwójnemu gwiazd.
Jedna z tych gwiazd podkrada materię od swojego towarzysza.
Wykryto nieregularne wyrzuty pyłu wokół Betelgezy –
gwiazdy olbrzyma mogącej w każdej chwili wybuchnąć jako supernowa.
W dyskach pyłu otaczających nowo narodzone gwiazdy, astronomowie znaleźli ...
... pierwotny materiał, z którego w przyszłości mogą powstać planety podobne do Ziemi.
Teleskop VLT to najbystrzejsze oko obserwujące niebo.
Astronomowie mają jeszcze inne środki zgłębiania wiedzy
i poszerzania swych poglądów.
W Europejski Obserwatorium Południowym
nauczyli się obserwować Wszechświat za pomocą całkowicie innego rodzaju światła.
Tutaj Dr J. Kończę specjalny odcinek ESOcast.
Zapraszam ponownie na kolejną kosmiczną przygodę.
ESOcast został wyprodukowany przez ESO,
Europejskie Obserwatorium Południowe.
ESO, Europejskie Obserwatoruim Południowe,
jest wiodącą naukową i technologiczną organizacją międzyrządową do badań astronomicznych,
projektującą, budującą i operującą najbardziej zaawansowanymi na świecie teleskopami naziemnymi.
Tłumaczenie: Piotr Wychudzki, Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Korekta: Krzysztof Czart, Centrum Astronomii UMK.
Teraz, gdy poznałeś ESO,
spróbuj 'wyjść poza naszą planetę', za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble'a.
Hubblecast ukazuje najnowsze odkrycia
dokonane za pomocą najbardziej znanego i cenionego kosmicznego obserwatorium,
Kosmicznego Teleskopu Hubble'a, należącego do NASA/ESA.